11 | Cherubini Luigi

Als je een fan bent van het Requiem van Mozart dan moet je mijn verhaal lezen en alvast iets van zijn muziek horen. Hieronder.

Zijn graftombe (een van de grootste monumenten - samen met Rossini - die ooit voor een componist op Père Lachaise is gebouwd) ligt op enkele tientallen meters van het graf van zijn vriend Chopin. Het graf van Chopin is meestal bedolven door bloemen en vaak voor de bezoekers een geschikte achtergrond voor het maken van foto's. Zo is het graf van Cherubini wel groots maar geen geliefd decor voor fotografen. Evenmin als zijn muziek, die bij het grote publiek weinig bekend is. Cherubini is een componist die voor, tijdens en na de Napoleontische tijd zijn werk heeft gedaan op een waarschijnlijk tactvolle manier. Het is mij niet bekend of hij hetzelfde politieke engagement en gedrevenheid had zoals bijvoorbeeld een Richard Wagner. Wat wel opvalt is dat hij zich voortdurend heeft weten te handhaven bij de wisselende machthebbers van respectievelijk koninkrijk en republiek. In de verhalen bespeur ik geen opportunisme die sommige componisten weleens nodig waren om te kunnen blijven werken. Ik kan echter niet in de catacomben van de geest van welke componist dan ook kijken. Er is ook geen verband tussen de muziek van de componist en wat zijn opvattingen zijn. Kijk maar weer naar de al genoemde Wagner.

Het toenmalige publiek heeft hem lange tijd gewaardeerd, hoewel zijn muziek in die tijd, volgens gevestigde opvattingen, wel een houdbaarheidsdatum had. Revivals door moderne media en marketing bestond toen nog niet. Net als Bach heeft hij geen mediatraining  gehad en pas vele jaren na zijn dood werd hij herontdekt. Om zijn muziek.

Luigi's tijdgenoot-componisten en een aantal gezagsdragers hebben Cherubini altijd weten te waarderen. Dat geldt zeker ook voor mij toen ik in de koorklas van het Koninklijk Conservatorium voor het eerst het Requiem in D-mineur hoorde en meezong. Het maakte op mij een verpletterende indruk. En nog steeds als ik het weer hoor.

Iets van zijn leven

De Italiaanse Cherubini (Maria Luigi Carlo Zenobio Salvatore Cherubini) leefde van circa 14 september 1760 tot 15 maart 1842. Hij was, zoals we dat nu zouden zeggen een vroegertje (in het tijdsbeeld) èn een volhoudertje (81 jaar is hij geworden). Geholpen door pa kwam hij al op 6-jarige leeftijd met muziek in aanraking. Toen hij 13 jaar was had hij al de nodige religieuze werken gecomponeerd. Van zijn 18de tot zijn 20ste studeerde hij in Bologna en Milaan. In die tijd wist hij zich te houden aan de geldende muzikale normen van het establishment. Op zijn 25ste kreeg hij een belangrijke opdracht voor het schrijven van Démophon op een Frans libretto (script zouden we nu zeggen) van de hand van Jean-François Marmontel (later hierover meer). Het zou zijn eerste "tragédie en musique" (hoe vertaal je dat: tragedie op muziek?) worden.

Na een bezoek op zijn 28ste aan Londen werd hij wat brutaler en zijn muziek gewaagder.  Zijn eerste grote succes met zijn verworven muzikale vrijheden kwam zo rond zijn 31ste met de opera Lodoïska. Er volgde meer werken die zich mochten verheugen op meer bekendheid voor Cherubini. Na zijn compositie Les deux journées  geschreven in 1800 was het gedaan met zijn succes omdat het Parijse publiek meer belangstelling kreeg voor componisten als Boieldieu (waarover later meer). Zijn opera-ballet Anacréon van 1803 werd dan ook een regelrechte ramp. 

De enige echte Napoleon (er waren er een stuk of wat) wist hem ook te vinden voor zijn zaak en Cherubini schreef gedurende een aantal jaren patriottische werken voor de held van Waterloo. Hij kreeg daarvoor een benoeming in Wenen. Ik heb wel eens proberen in te schatten in hoeverre een muziekstuk voor VVD of PvdA (nu weer populair, anno 2012) mij ook een benoeming zou kunnen opleveren. Ik constateer dat ik minstens 200 jaar te laat leef.

Het concurreren tegen de opkomende jonge componisten ging hem niet goed af, ondanks dat componisten als Haydn en Beethoven veel waardering hadden voor zijn werk. Blijkbaar had hij zijn netwerken niet op orde. Wat doe je dan. Hij zocht zijn heil in geestelijke muziek, liever gezegd kerkmuziek. Hij kreeg, nadat Napoleon zijn intrek had genomen op St. Helena en de monarchie weer even was hersteld, nog een baan als super-intendant (hoofd) van de muziek van de Koning (toen deze Koning zijn hoofd ook nog had). Bekend zijn z'n Requiem in C-mineur en D-mineur. Dit laatste werk waarvan het eerste en derde deel hier te horen is, werd ook op zijn eigen begrafenis uitgevoerd. 

Na alle onrust, zowel politiek als muzikaal, werd Cherubini directeur van het conservatorium en kon meteen zijn boekwerk "Cours de contrepoint et de fugue " afschrijven. Een deftig boek hoe je verschillende melodieën na elkaar en boven/onder elkaar kunt gebruiken volgens bepaalde opvattingen. Technieken van componeren die nog maar spaarzaam in hedendaagse muziek te horen zijn. 

Ook in deze functie bleef hem niets bespaard doordat jonge componisten als Berlioz hem bespottelijk maakte vanwege zijn vermeende karakter. Hij had toch wel veel vrienden zoals Chopin, Rossini. Zoals ik het een beetje proef: bij de een ging het om de mens, bij de ander om zijn muziek.

In zijn leven is hij - gelukkig - al geëerd voor zijn werk met de hoogste onderscheidingen die Frankrijk kent: Chevalier de la Légiond'honneur (1814) en Membre de l'Académie des Beaux-Arts (1815). In 1841 werd hij Commandeur de la Légion d'honneur. Hij was de eerste Franse componist die een dergelijke titel kreeg. Vergeleken met Nederland, zoiets als erelid van de Raad voor Cultuur, Ridder en Commandeur in een van de Koninklijke Ordes. 

Twee fragmenten uit het Requiem in D-mineur. Zonder de andere delen te kort te doen: het ingetogen Introïtus en het bijtijds swingende, afgewisseld met prachtige harmonieën, Dies Irae. 

Het is zoals gezegd een groot monument, maar het is dan ook een heel groot componist.